لزوم توجه به سرمایه‌گذاری مضاعف در تحقیق و توسعه حوزه هوش مصنوعی

رضا احمدی فشارکی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در خصوص فناوری هوش مصنوعی به عنوان یکی از مهمترین زمینه‌های علم و فناوری در جهان گفت: هرچه زمان می‌گذرد، بیش از پیش درباره فرصت‌ها و تهدیدات ناشی از فناوری هوش مصنوعی می‌شنویم و نقش‌آفرینی روزافزون هوش مصنوعی در زندگی بشریت سبب هوشیار شدن روزافزون دولت‌های سراسر جهان نسبت به فرصت‌ها و تهدیدات ناشی از این فناوری گردیده‌است.

وی افزود:هرچند تأثیرات مثبت هوش مصنوعی بر آینده زندگی بشریت و صنایع مختلف بر کسی پوشیده نیست، اما تهدیدات ناشی از آن به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی سبب افزایش حساسیت کشورهای گوناگون جهت قانونمندسازی و تنظیم‌گری هوش مصنوعی گردیده و در این راستا، می‌توان به صدور فرمان اجرایی کاخ سفید درباره هوش مصنوعی (Executive Order on AI) و تصویب پیش‌نویس اولیه قانون هوش مصنوعی اتحادیه اروپا (EU AI act) اشاره کرد.

تنظیم‌گری هوش مصنوعی ابزار احتمالی قدرت‌نمایی کشورهای غربی

پژوهشگر گروه حکمرانی دیجیتال اندیشکده حکمرانی شریف در ادامه با اشاره به اینکه تنظیم‌گری هوش مصنوعی، ابزار احتمالی قدرت‌نمایی کشورهای غربی است، گفت: تلاش کشورهای مختلف برای کسب داعیه رهبری تنظیم‌گری جهانی هوش مصنوعی در جهان، شاهدی بر اهمیت قابل توجه این فناوری پیشرفته برای حاکمیت‌های سراسر جهان است.

وی افزود: تلاش کشورهای غربی در راستای تنظیم‌گری هوش مصنوعی از جمله هم‌افزایی کشورهای اتحادیه اروپا به‌ویژه در ذیل مثلث آلمان- فرانسه- ایتالیا، میزبانی نشست بین‌المللی ایمنی هوش مصنوعی توسط انگلیس به‌همراه صدور اعلامیه بلچلی در پایان آن مبنی‌بر توافق ۲۸ کشور در راستای تنظیم‌گری هوش مصنوعی و همچنین ملاقات کاملاً هریس (معاون اول رئیس‌جمهور آمریکا) با مدعوین برجسته نشست مذکور در سفارت آمریکا در لندن، شهودی بر اهیمت مضاعف این فناوری به‌عنوان یکی از ابزارهای احتمالی قدرت‌نمایی قدرت‌های جهان از جمله کشورهای اروپایی، بریتانیا و آمریکاست.

به گفته وی البته لازم است به نقش چین و پیشتازی سریع آن در هوش مصنوعی هم به‌عنوان یکی از عوامل افزایش نگرانی‌های کشورهای غربی درباره این فناوری اشاره کرد.

احمدی همچنین بر لزوم توجه حاکمیت و دولت تاکید کرد و افزود: شاید فناوری هوش مصنوعی یکی از موضوعات روز و مهمی نباشد که کشور ما با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، اما قطعاً فرصت‌های بسیار خوبی در افق پیش رو به ارمغان می‌آورد و در عین حال می‌تواند منتج به تهدیدات گوناگونی در زمینه‌های مختلف گردیده و در آینده برای کشور خطرآفرینی کند. لذا در ذیل فرمایشات مقام معظم رهبری، بسترسازی و ایجاد زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری‌های پیشرفته از جمله هوش مصنوعی از اهیمت بسیار زیادی برخوردار است.

پژوهشگر گروه حکمرانی دیجیتال اندیشکده حکمرانی شریف گفت: در همین راستا، اقدام دولت در توجه به این فناوری با تشکیل شورای ملی راهبری هوش مصنوعی تحسین‌برانگیز بوده و مضاف بر آن، تشکیل این شورا در ذیل معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری که ماهیتاً از منظر نهادی به‌عنوان یک نهاد حمایت‌کننده و تسهیلگر و نه یک نهاد تنظیم‌گر شناخته می‌گردد، جای تقدیر دارد.

احمدی فشارکی با اشاره به نگاه نقادانه به تشکیل شورای ملی راهبری هوش مصنوعی گفت: البته نمی‌توان از ابهامات موجود و نکات قابل تأمل در فلسفه وجودی تشکیل این شورا چشم‌پوشی نمود از جمله جایگاه قانونی است که این سوال پیش می‌آید که آیا تشکیل شورای ملی راهبری هوش مصنوعی از منظر قانونی مغایر با دستور مقام معظم رهبری مبنی‌بر انحلال شوراهای موازی با شورای عالی فضای مجازی به‌منظور تحکیم جایگاه فراقوه‌ای، موقعیت‌محوری و کانونی شورای عالی نیست؟ آیا تأسیس شورای ملی راهبری هوش مصنوعی در تعارض با وظایف شورای عالی به‌عنوان نهاد فراقوه‌ای نبوده و علاوه بر تشدید تشتت نهادی در حوزه فناوری اطلاعات، به ادعای ناکارآمدی شورای عالی دامن نمی‌زند؟

نگاه توسعه ای دولت به فناوری هوش مصنوعی

وی با اشاره به اینکه از دیگر نکات قابل تأمل در تشکیل شورای ملی راهبری هوش مصنوعی هدف تأسیس است افزود: اعطای مأموریت تشکیل شورا به معاونت علمی را می‌توان به فال نیک گرفته و بیانگر نگاه توسعه‌ای دولت به فناوری پیشرفته هوش مصنوعی به‌عنوان هدف اصلی تشکیل این شورا قلمداد نمود. اما به نظر می‌آید هدف اصلی و اول دولت از تشکیل این شورا، متمرکزسازی و ایجاد یک بستر واحد برای همفکری درباره هوش مصنوعی بوده و چه بسا تأسیس شورا درباره هوش مصنوعی گرچه سبب جلوگیری از موازی‌کاری‌های احتمالی می‌گردد، لیکن احتمالاً راهبرد مؤثری جهت ایجاد بسترهای لازم برای توسعه داخلی این فناوری نخواهد بود.

احمدی فشارکی تصریح کرد: اگر هدف دولت از تشکیل این شورا تمرکز بر توسعه فناوری در داخل کشور است، چرا این امر را از طریق تأسیس نهاد دیگری در ذیل ساختار فعلی معاونت علمی پیگیری ننموده‌است؟ به‌طور کلی، ساختارهای شورایی عملاً منجر به تعلل در تصمیم‌گیری، افزایش مطالبات بخشی، هم‌افزایی و تشدید رویکردهای تضییقی دستگاه‌های مختلف می‌گردد و در نهایت به غلبه رویکردهای تنظیم‌گرانه و حتی امنیتی می‌انجامد. لذا تأسیس این نهاد در ذیل ساختار شورایی می‌تواند بیانگر نگاه تنظیم‌گری و نه نگاه توسعه تکنولوژیکی دولت به فناوری هوش مصنوعی باشد.

وی به ترکیب اعضای شورا اشاره کرد و گفت: علاوه بر تأثیر ساختار شورایی در جهت‌دهی سازمان‌ها به امر تنظیم‌گری، حضور نهادهای نظامی در ترکیب اعضای این شورا می‌تواند به این گزاره دامن بزند که دولت به فناوری هوش مصنوعی بیشتر به‌عنوان یک موضوع خطرآفرین و امنیتی نگاه کرده و در مقایسه با نگاه توسعه تکنولوژیکی به هوش مصنوعی، تمرکز بیشتری در بحث تنظیم‌گری هوش مصنوعی دارد.

چند توصیه به معاونت علمی

احمدی فشارکی در ادامه گفت: توصیه می‌گردد معاونت علمی از تجارب قبلی ساختارهای شورایی در کشور عبرت گرفته و ضمن همگرایی و هماهنگی در قالب شورا، با دقت و وسواس فراوان، در راستای جهت‌گیری توسعه‌ای شورای ملی راهبری هوش مصنوعی گام بردارد. همچنین ضروریست معاونت علمی، رویکردی شبیه به سایر بخش‌های ستادی فعال در معاونت علمی برای این شورا تعریف کرده و از حرکت شورا به‌سمت ساختارهایی همچون شورای عالی فضای مجازی و یا دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی اجتناب کند.

وی ادامه داد: تجارب کشورهای مختلف در بحث توسعه صنعتی نشان می‌دهد که رفتار هر دولت در قبال فناوری‌های نوظهور و صنایع نوپا، نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان، نقش مهمی در رشد مستمر یا شکست توسعه آن فناوری در آن کشور داشته و لذا حساسیت مضاعف نسبت به سیاستگذاری حوزه‌هایی همچون هوش مصنوعی اهمیت بسیار زیادی دارد. در چنین مواقعی نقش تسهیلگری دولت نمود بیشتری پیدا کرده و سیاستگذاری غلط از جمله تشدید تنظیم‌گری های داخلی می‌تواند به‌مثابه ترمزی برای فعالین فناوری هوش مصنوعی باشد.

احمدی فشارکی همچنین گفت: با توجه به عدم ورود گسترده و نظام‌مند دولت به فناوری هوش مصنوعی در سال‌های اخیر به‌ویژه از منظر فنی، در وهله اول، دولت باید در راستای رشد و توسعه این فناوری گام برداشته و جهت تحقق این امر، لزوم توجه به سرمایه‌گذاری مضاعف در تحقیق و توسعه حوزه هوش مصنوعی و همچنین ترویج همکاری بین دولت، صنعت و دانشگاه‌ها اهمیت به‌سزایی دارد. همچنین دولت باید در راستای تسهیلگری فعالیت در زمینه هوش مصنوعی، از تنظیم‌گری‌های بیهوده در این حوزه خودداری نماید؛ چرا که تنظیم‌گری هوش مصنوعی به‌دلیل نوپا بودن این فناوری در ایران، قطعاً به یکی از عوامل جلوگیری از رشد این فناوری در کشور تبدیل خواهد شد.

ضرورت ایجاد دیپلماسی فعال در هوش مصنوعی

وی در پایان گفت: همچنین با توجه به خطرات و تهدیدات ناشی از فناوری هوش مصنوعی برای کشورهای جهان به‌ویژه برای کشورهایی همچون ایران، نقش دیپلماسی فعال در این مورد بسیار پررنگ گشته و لازم است در راستای کمک به راه‌حل‌های جهانی جهت حل چالش‌های پیش روی تنظیم‌گری هوش مصنوعی، با حضور و گفت‌وگو در مجامع بین‌المللی نقش‌آفرینی کرده و به‌منظور شکل‌دهی همکاری‌های مثمر ثمر به‌ویژه در تعامل با کشورهایی با ارزش‌های مشترک، گام‌های بسیار مؤثری در حوزه تنظیم‌گری هوش مصنوعی و توسعه و اجرای هماهنگ مقررات مرتبط با آن برداریم.